You are currently viewing ადამიანის საიქიო გნომიკური ნებისა და არქიმანდრიტ რაფაელ კარელინის მიერ მისი მცდარი გაგების შესახებ

ადამიანის საიქიო გნომიკური ნებისა და არქიმანდრიტ რაფაელ კარელინის მიერ მისი მცდარი გაგების შესახებ

  • Post author:
  • Post category:Blog

დაუცემელი ადამის გნომიკური ნების (მოკლედ – გნომის – γνώμη) შესახებ ჩვენს პირველ სტატიაში [1] წმინდა მამათა და წმინდა წერილის საფუძველზე დავასაბუთეთ, რომ დაცემამდე ადამს გააჩნდა გნომი და ის, შემოქმედის ჩანაფიქრის თანახმად, ბუნებრივ ნებასთან ერთობასა და თანხმობაში იყო. ჩვენ, ასევე, ადამიანში, როგორც გონიერ არსებაში, რომელიც თავისი ხატებით ღვთის, გონიერი არსების, ხატებამდე ამაღლდება, გნომიკური ნების განსაზღვრება გადმოვეცით. პატივცემული არქიმანდრიტის მიერ დაუცემელ ადამში, როგორც ღვთის გონიერ ხატში, გნომიკური ნების უარყოფას ანთროპოლოგიურ კატასტროფამდე და ღმერთის უპიროვნობობამდე მივყავართ. გასაკვირია, მაგრამ ჩვენი ავტორი აქ არ ჩერდება და გარდაცვალების შემდეგ ადამიანის ბუნების შემადგენლობაზე შემდეგს წერს:

„ჩვენ, ამ ქვეყნად მაცხოვრებელთ, ორი ნება გაგვაჩნია: ცოდვით დაზიანებული, ჩვენს ნდომასთან დაკავშირებული ბუნებრივი ნება და ცნობიერებასთან დაკავშირებული გნომიკური ნება: ეს არის ზნეობრივი არჩევანისა და გადაწყვეტილების მიღების ნება. გარდაცვალების შემდეგ გნომიკური ნება ქრება. ღვთის მადლი წმინდანთა ნაკლოვანებებსა და არასრულყოფილებას აღავსებს (ღირსი მაკარის სიტყვებით – „გარკვეული მუქი ლაქები“). ამიტომ, მარადიული ცხონება, თუნდაც უდიდესი მოსაგრეებისთვის, ღვთის ნიჭია. ცათა სასუფეველში წმინდანები განღმრთობის ისეთ საფეხურზე იმყოფებიან, რომ როგორც გარეგნულად, ისე შინაგანად ბოროტებისა და ცოდვისთვის ხელმიუწვდომელნი ხდებიან. ეს ადამიანისთვის თავისუფალი ნების ჩამორთმევას კი არ წარმოადგენს, არამედ იმ საიდუმლო სიყვარულს, რომელიც სულისთვის წარმოუდგენელს ხდის ამ სიყვარულის წინააღმდეგ ცოდვის ჩადენას. მადლთან შეერთებული წმინდანთა ნება მარადისობაში შეურყეველ სიმტკიცეს, მთლიანობასა და სრულყოფილებას იძენს. ამგვარი მდგომარეობა მიწიერი ცხოვრების მანძილზე მოსაგრეობის ჯილდოსა და გვირგვინს წარმოადგენს.

გეენიაში მყოფი სულებიც კარგავენ გნომიკურ ნებას. ის ღმერთისადმი სიძულვილში ზავდება, ასე რომ ცოდვილს არჩევანი აღარ რჩება: სულში მოქმედი ცოდვა სულის მუდმივ დომინანტად იქცევა. რა მოუვა ასეთ ცოდვილებს, თუ მათთან ქრისტე ჩავა თავისი ღვთაებრივი დიდებით? – მათ მოუვათ ის, რაც ადამს ცოდვით დაცემის შემდეგ მოუვიდა, რომელიც ღვთის სახეს გაექცა და ბუჩქებში დაიმალა: ღვთის მოძულე ცოდვილები მისსავე ღვთაებაში მხოლოდ დამსჯელ ძალას დაინახავენ და შეპყრობილებივით დემონებთან ერთად შესძახებენ: „რატომ მოხვედი ჩვენს საწვალებლად“

შემდეგ ავტორი განაგრძობს:

„ზოგიერთმა ორიგენისტმა ორიგენესგან მიიღო სწავლება, რომ საიქიოში ადამიანთა სულები ნების თავისუფლებას არ კარგავენ და კეთილსა და ბოროტს შორის არჩევა შეუძლიათ. მათი აზრით, ადამიანებს სიკვდილის შემდეგ გნომიკური ნება უნარჩუნდებათ, რაც მათ ზნეობრივი ცვლილების, ანუ სინანულისა და გეენიაში მყოფი სულების აღორძინებას საშუალებას აძლევს. თუმცა, სამოთხეში წმინდანების გნომიკური ნება, სამომავლოდ, ცოდვით დაცემის საშუალებას ასევე  უტოვებს მსგავსად ადამისა, რომელმაც ედემში შესცოდა. წმინდანებისა და ცოდვილების გარდაცვალების შემდგომი გნომიკური ნების შესახებ სწავლებას, ლოგიკურად, ორიგენეს ციკლებამდე მივყავართ“  http://karelin-r.ru/diskuss/174/2.html

სანამ საკითხის განხილვას შევუდგებოდეთ ავღნიშნავთ, რომ ჩვენც აბსოლუტურად ვუარყოფთ ორიგენეს არამართლმადიდებლურ აზრებს და ვაღიარებთ ყოველივე იმას, რაც მისგან მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მიიღო.

გარდაცვალების შემდეგ ადამიანში გნომის აღიარებას სულაც არ მივყავართ ორიგენეს ციკლებამდე. ამგვარ ვიწრო და მცდარ დასკვნამდე რომ არ მივიდეთ, საჭიროა წმინდა წერილის ყურადღებით შესწავლა (იოანე. 5, 39); წმინდა წერილს უბრალოდ კი არ უნდა ვკითხულობდეთ, არამედ მას ისევე უნდა შევისწავლიდეთ, როგორც წმინდა მამებს ვსწავლობთ შედარებით ღვთისმეტყველებაში. ადამიანის საიქიო გნომიკური ნების შესახებ აზრი, რა თქმა უნდა, დაზუსტებას მოითხოვს. ჩვენს პირველ სტატიაში, როგორც უკვე ავღნიშნეთ,  ადამიანის გნომიკური ნების მოკლე განსაზღვრება გადმოვეცით: „გნომი“ ბერძნულად „აზრს“, „განზრახვას“, „მოფიქრებას“ ან პირად არჩევით აზრს ნიშნავს და ა.შ. გნომიკური ნება ქმნილი და გონიერი არსების (ადამიანის, ანგელოზის) თვისებაა და პირს განსაზღვრავს (ადამიანის, ანგელოზის), პირი კი ყოველთვის გონიერია. ანუ, გნომიკური ნება არა ბუნების თვისებას, არამედ (ქმნილი) პირის/პიროვნების ატრიბუტს წარმოადგენს. ამის შესახებ წმ. მაქსიმე აღმსარებელი (+ 662) წერს: „πρόσωπου γάρ αφοριστικόν υπάρχει το γνωμικόν“ – „რამეთუ პიროვნებას გნომიკურობა განსაზღვრავს“ (PG 91 53 C). ღმერთს, როგორც გონიერს, გნომიკური ნება არ გააჩნია, რადგან ის არ არის ქმნილი არსება და ამიტომ  თავისი ბუნებით ცვლილებას არ ექვემდებარება (მალ. 3, 6); ის თავისი მყოფობის არსით აბსოლუტური სრულყოფილებაა (მათე. 5, 48) და არჩევანის წინ არ დგას, როგორც ზემარადიული და დროისგან თავისუფალი არსება. წმ. მაქსიმეს თანახმად ღმერთს გნომიკური ნება არ აქვს (PG 91 308), რადგან ის შესაძლებლობებს შორის არჩევის აუცილებლობას არ განიცდის. ღმერთმა თავისი მიზნები და მათი მიღწევის საშუალებები ყოველთვის სრულყოფილად უწყის. ამიტომ, ღმერთი სრულიად თავისუფალი არსებაა. „Γνώμη“ – ქმნილი გონიერი არსების აზროვნების საშუალებაა და გონიერი ქმნილებების გონივრული არჩევანის უნარიც; ამიტომ γνώμη  გონების/გონივრულობის უმნიშვნელოვანეს თვისებას წარმოადგენს; ზუსტად ამიტომ γνώμη  მხოლოდ ადამიანებსა და ანგელოზებს ეკუთვნის. ამიტომაც გაგვაჩნია ჩვენ გნომი, ხოლო ცხოველები მას მოკლებულნი არიან, რადგან ისინი არ არიან გონივრულები და ბუნებრივი ინსტინქტებით ცხოვრობენ. ადამიანის საიქიო რეალობის, ანუ ადამიანის არსებობის საიქიო ტროპოსის კონტექსტში გნომის ამგვარი გაგება – დაზუსტებას საჭიროებს.

თუ პატივცემული არქიმანდრიტის აზრს გავყვებით, რომ „გარდაცვალების შემდეგ გნომიკური ნება ქრება“, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ როგორც ჯოჯოხეთში, ასევე, ცათა სასუფეველში ადამიანის სული (ჩვენი ავტორის მიხედვით, დაუცემელი ადამის მსგავსად) უპიროვნო ხდება, ის აღარ არის პირი, ე. ი. კარგავს გონივრულობას და ქმნილი გონიერი არსების კატეგორიიდან ქმნილ უგონო არსებათა კატეგორიაში გადადის, ანუ უგონო სული ხდება, რომელსაც არ ესმის, თუ რატომ და რაც მთავარია, რის გამო იტანჯება (ჯოჯოხეთში) ან ნეტარებს (ცათა სასუფეველში). და ეს ყველაფერი იმიტომ, რომ ჩვენი ავტორის თანახმად გნომიკური ნება სულში „ზავდება“, „ქრება“. ამგვარ ანთროპოლოგიურ კატასტროფამდე რომ არ მივიდეთ ახალ აღთქმისეული მაგალითებიც უნდა გავიხსენოთ, რომელთაგან ერთ-ერთ მდიდრისა და ლაზარეს იგავია (ლუკა. 16, 19-31). აქ, მდიდარი თავისი მიწიერი ცხოვრების შეცდომებს პირდაპირ აცნობიერებს (აზროვნებისა და აზრის გარეშე კი გაცნობიერება შეუძლებელია) უკვე ჯოჯოხეთში და აბრაამს სთხოვს, რომ მან ლაზარე მის ძმებს მიუვლინოს, რათა „ისინიც არ ჩაცვივდნენ ამ სატანჯველში (ლუკა. 16, 28). თავისი განვლილი ცხოვრების სიმცდარის გაცნობიერება ჯოჯოხეთში მისი გნომის გარეშე ვერ მოხდებოდა; სულ სხვა საქმეა ის, რომ მდიდარი თავის სულიერ ხვედრს ვეღარ შეცვლიდა, რადგან მის პიროვნულ სამსჯავროზე უკვე ყველაფერი გადაწყდა მის მიერ განვლილი მიწიერი ცხოვრების რეალობიდან გამომდინარე (ლუკა, 16, 26); უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მდიდარმა თავისი სულის საიქიო (ჯოჯოხეთური) ხვედრი თავადვე გადაწყვიტა. ცხადია, რომ თუ სულს გარდაცვალების შემდეგ გნომი არ გააჩნია, მას ინერციული და ინსტინქტური უგონო არსებობის გარდა აღარაფერი შეუძლია, რადგან მას გააზრების ინსტრუმენტი, ანუ გნომი აღარ გააჩნია, მდიდრისა და ლაზარეს სახარებისეული იგავიდან კი ნათლად ვხედავთ, რომ მდიდარს ეს ინსტრუმენტი გააჩნდა, მაგრამ ის მას სრულად ვერ იყენებდა. რატომ ვერ იყენებდა სრულად? აღნიშნული ახალ აღთქმისეული მაგალითიდან ვიტყვით, რომ ამა თუ იმ (ჯოჯოხეთში მყოფი) პიროვნების გნომის ნომინალურად შეუძლია მოქმედება (ანუ, ეს მოქმედება მხოლოდ წარსული ცხოვრების შესახებ აზრით არის შემოსაზღვრული), მაგრამ ამ მოქმედების პრაქტიკული რეალიზაცია აღარ ძალუძს (აღარ არის სულიერი მდგომარეობის ცვლილება, არ არის არჩევანი და ა.შ.). ერთი სიტყვით, სულს გნომი გარდაცვალების შემდეგაც უნარჩუნდება, მაგრამ ძალიან შეზღუდულად – მხოლოდ აზრის, გაცნობიერების სახით, და ნებელობის აქტის, შემდგომი ცვლილებისა და არჩევანის გარეშე. შეიძლება ითქვას, რომ ეს უკვე არის არა გარდაცვალების შემდგომი გნომიკური ნება, არამედ მხოლოდ (ბუკვალურად რომ ვთქვათ) გარდაცვალების შემდგომი გნომი – აზრის, აზროვნების, რაიმეს გაცნობიერების უნარი.

ამგვარი გნომი გარდაცვალების შემდეგ ვერ ახდენს თავისი ქმედების პრაქტიკულ რეალიზებას მნიშვნელოვანი მიზეზის გამო: პირადი მსჯავრი მასზე უკვე აღესრულა, მაგრამ მას არ გააჩნია ხორციელი სხეული, რომლითაც იგი მიწიერი ცხოვრებისას ცოდავდა და ამიტომ თავის საქციელზე პასუხს ვერ აგებს, სამართლიანობა კი სულთან ერთად სხეულის არსებობასაც მოითხოვს, რადგან პასუხი სრულმა ადამიანმა უნდა აგოს (სრული ბუნებით). ზუსტად ამაზე წერს ნეტარი თეოდორიტე კვირელი (დაახ. + 458), როდესაც საშინელ სამსჯავროზე საუბრობს; ის წერს, რომ სამართლიანობისთვის სხეული მარადიული ნეტარებისთვის ან მარადიული ტანჯვისთვის უნდა აღდგეს, რადგან სულის სიკეთესა და ბოროტებაში სხეული მონაწილეობდა: „ჯერ სხეული უნდა აღდგეს და შემდეგ  სულთან ერთად ცხოვრების წესზე აგოს პასუხი. ნეტარი მოციქულიც იგივეს ამბობდა: „რადგან ყველანი უნდა წარვსდგეთ ქრისტეს სამსჯავროს წინაშე, რათა თვითეულს მიეგოს მისი კუთვნილი, იმის მიხედვით, თუ რას იქმოდა სხეულში მყოფი: კეთილს თუ ბოროტს“ (2 კორ. 5, 10)“ და „კეთილმსახურთა ეკლესიას… სწამს, რომ აღდგება სხეული და სხეულებთან ერთად განისჯებიან სულები: მანკიერად მცხოვრებნი სატანჯველს დაექვემდებარებიან, კეთილმსახურნი კი ჯილდოს მიიღებენ“ (PG 83 520-521). ასევეა ცათა სასუფეველშიც, გნომი ნარჩუნდება, არ „ზავდება“ და არ „ქრება“, როგორც ჩვენი ავტორი ამბობს, რომ „გარდაცვალების შემდეგ გნომიკური ნება ქრება“. პატივცემული არქიმანდრიტი წერს: „ცათა სასუფეველში წმინდანები განღმრთობის ისეთ საფეხურზე იმყოფებიან, რომ როგორც გარეგნულად, ისე შინაგანად ბოროტებისა და ცოდვისთვის ხელმიუწვდომელნი ხდებიან. ეს ადამიანისთვის თავისუფალი ნების ჩამორთმევას კი არ წარმოადგენს, არამედ იმ საიდუმლო სიყვარულს, რომელიც სულისთვის წარმოუდგენელს ხდის ამ სიყვარულის წინააღმდეგ ცოდვის ჩადენას“. ამის პასუხად ვიტყვით, რომ ცათა სასუფეველში ადამიანის განმღრთობილობის მდგომარეობა სასუფეველში ცოდვისა და ბოროტების უძლურებით კი არ არის განპირობებული, არამედ მიწიერი ცხოვრებისას გნომის მართებული გამოყენებით, რომელიც ცათა სასუფეველში უკვე სრულად და სრულყოფილად თანხვედრაშია ღვთის ნებასთან და აქ უკვე ღმერთისა და ცხონებული ადამიანის ერთ ნებას ვხედავთ. ცათა სასუფეველი – ცხონებულთა სავანეა, ცხონებულნი კი ცათა სასუფეველს უხრწნელ და განმღრთობილ მდგომარეობაში იმკვიდრებენ (1 კორ. 15, 50), განმღთობასა და უხრწნელებაში კი ცოდვა არ არის. ადამი, დაცემამდე, ზუსტად აღნიშნული განმღრთობისა და უხრწნელებისკენ იყო მოწოდებული, რათა, წმ. მაქსიმეს სიტყვით, ღმერთთან ერთი ნებითა და ერთი სურვილით გაერთიანებულიყო: „მხოლოდ ის ერთადერთი [ანუ, სიყვარული], სიმართლე რომ ითქვას, აჩვენებს, რომ ადამიანი შემოქმედის ხატად არის შექმნილი, ბრძნულად უმორჩილებს რა ჩვენს ნებას გონებას და არ მიდრიკავს გონებას ნებისკენ და შეაგონებს ნებას [γνωμην], რომ ის ბუნებას გაყვეს, ამავე დროს ოდნავაც არ აღუდგება მას წინ – ზუსტად ასე შეგვიძლია ღმერთთან და სხვა ადამიანებთან ერთ ნებისა და ერთი სურვილის მიღწევა…“  (PG 91 396 CD).

პატივცემული არქიმანდრიტი, ასევე, აღნიშნავს – „თუმცა, სამოთხეში წმინდანების გნომიკური ნება, სამომავლოდ, ცოდვით დაცემის საშუალებას ასევე  უტოვებს მსგავსად ადამისა, რომელმაც ედემში შესცოდა“, – ჩვენს ავტორს მცდარი მაგალითი მოჰყავს, რადგან სამოთხე, რომელშიც ადამი იმყოფებოდა მიწიერი სამოთხე იყო და არა ცათა სასუფეველი; მიწიერ სამოთხეს მიწიერებისთვის დამახასიათებელი ტერიტორიული საზღვრები და ბინადრები, უგუნური ცხოველები და მცენარეები, გააჩნდა (იქ მაცდურიც კი ბინადრობდა), ანუ მიწიერი სამოთხის ბუნებრივი რეალობა სულ სხვაგვარი იყო, მაშინ როდესაც ცათა სასუფეველი უხრწნელთა და განმღრთობილთა სავანეა, რადგან: „ხორცი და სისხლი ვერ დაიმკვიდრებენ ღვთის სასუფეველს, და ვერც ხრწნილება დაიმკვიდრებს უხრწნელობას“ (1 კორ. 15, 50); პირველქმნილი ადამი კი არ იყო შექმნილი საბოლოოდ განმღრთობილი – ის „განმღრთობადად“ შეიქმნა (PG 94 924 A), როგორც წმ. იოანე დამასკელი (+ 754–მდე) ამბობს, რაშიც წმინდა მამა ღრმა საიდუმლოებას ხედავდა, რადგან ღმერთმა ადამს საბოლოო განმღრთობისკენ, ანუ უხრწნელებისა და ღმერთთან ერთობისკენ მოუწოდა. ამიტომ, ცათა სასუფეველი კეთილმსახურებაში სამარადისოდ სრულყოფილ ადამიანთა (მომავალში კი უხრწნელი სხეულებითაც) სულების სავანეა, რომლებიც უკვე განმღრთობილი სახით არსებობენ და რომელთა ნება ღვთის ნებას მარადიულად ემთხვევა.

არსებობს კიდევ ერთი, არანაკლებ მნიშვნელოვანი, ასპექტი, რომელიც გარდაცვალების შემდეგ გნომის პრაქტიკული რეალიზაციის შეუძლებლობის საკითხთან დაკავშირებით უნდა განვიხილოთ.  საქმე იმაშია, რომ არჩევანი მხოლოდ დროის პირობებშია შესაძლებელი, ხოლო თუ ჩვენ დროის მიღმა ვიმყოფებით, ახალ არჩევანს ვეღარ ვაკეთებს, არამედ (უკვე გაკეთებული) არჩევანის შედეგებს ვიწევთ. დრო მხოლოდ იქ მიედინება, სადაც არის ცვლილება; დრო იმ სისტემის თვისებაა, რომელშიც ცვლილება ხდება; ჩვენ ვიცით, რომ ღმერთი ზედროულია, ის აბსოლუტური სრულყოფილებაა და ამიტომ მასში არავითარი ცვლილება არ ხდება და ეს შეუძლებელიცაა (იაკ. 1, 17); ღმერთი ადამიანი არ არის, რომ იცვლებოდეს (რიცხ. 23, 19); მარადისობაში არ არის მოვლენები და მომენტები (წარსული და მომავალი), მარადისობას განუყოფელი აწმყოს მნიშვნელობა გააჩნია. ერთხელ (ანგელოზების შემთხვევაში) და მრავალჯერ (ადამიანის შემთხვევაში) გაკეთებული არჩევანი მათთან ერთად  მარადისობაში გადადის. მათში, ვინც ქრისტეშია, პიროვნული ნება განიკურნება და მის (ანუ, გნომის, როგორც აზრის და გაცნობიერების) წინაშე არჩევანის საკითხი აღარ დადგება (ღვთის უქმნელი მადლის ძალით); გონება მარად თაბორის ნათლის ხედვაში იქნება და ადამიანის მთელი გონება ღვთის მარადიული ჭვრეტისკენ იქნება მიმართული. ხოლო მათში, ვინც ქრისტეში არ იქნება, გონება (გნომის მიერ) დაცემულ ბუნებრივობაში მოძებნის სიამოვნებას და ვერ/არ იპოვის (ანუ, ნებელობის აქტით გნომის ვერ განახორციელებს) და მოთხოვნილებების დაუკმაყოფილებლობისგან მარადიულად დაიტანჯება [2].

გრიგორი გრიგოროპულოსი

* * *

[1] იხ.: პუბლიკაციის მუდმივი მისამართი: http://gregory-gr.hol.es/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98-%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90/

[2] ღირსი ისააკ ასურის  (დაახ. + 700) თანახმად ჯოჯოხეთური ტანჯვა – „სინანულია“ და აქედან სრულიად გასაგებია, რომ ეს სინანული შეუძლებელია აზრის – ცნობიერების (გნომის) გარეშე, რომლითაც ადამიანი წარსულ ქმედებებს იაზრებს/აცნობიერებს. წმ. ისააკ ასური წერს: „გეუბნებით, რომ გეენიაში ტანჯულნი სიყვარულის შოლტით იგვემებიან! და რა მწარე და სასტიკია სიყვარული ეს ტანჯვა! … სიყვარული ჭეშმარიტების ხედვისგან წარმოიქმნება, რომელიც  ყველას ეძლევა (რასაც ყველა დაეთანხმება). მაგრამ სიყვარული თავისი ძალით ორმაგად მოქმედებს (κατ διπλούν τρόπον): ის ცოდვილთ ტანჯავს (κολάζουσα), როგორც ამქვეყნად მეგობარი ითმენს მეგობრისგან და ატკბობს მათ, ვინც თავის მოვალეობა შეასრულეს. და აი, ჩემი მსჯელობით, გეენიის ტანჯვა არის სინანული εν τη γεένη κόλασις, η μεταμέλεια)“  (იხ.:Прп. Исаак Сирин. Слова подвижнические. Репринт, М. 1993, с. 70).